27 Αυγ 2013

Η προσαρμογή των θαλάσσιων θηλαστικών

Προσαρμογή ονομάζεται κάθε αλλαγή που γίνεται στο σώμα ή στη συμπεριφορά ενός οργανισμού, προκειμένου να επιβιώσει στο περιβάλλον του. Αυτό βέβαια δε συμβαίνει από τη μια μέρα στην άλλη: Κάθε είδος προσαρμόζεται πολύ αργά, κατά τη διάρκεια αμέτρητων γενεών.

Οι οργανισμοί που έχουν προσαρμοστεί καλύτερα στο περιβάλλον τους έχουν περισσότερες πιθανότητες να επιζήσουν και να αποκτήσουν απογόνους. Για παράδειγμα, ένα ζώο με λεπτή γούνα σε ένα πολύ κρύο περιβάλλον έχει ελάχιστες ελπίδες να επιζήσει και να προλάβει να δώσει απογόνους σε σχέση με ένα ζώο που διαθέτει πυκνή γούνα.



Τα θαλάσσια θηλαστικά, κυρίως τα κητώδη και τα πτερυγιόποδα, διαθέτουν συγκεκριμένες προσαρμογές στο σώμα και στη συμπεριφορά τους, οι οποίες τα βοήθησαν να επιβιώσουν και σε πολλές περιπτώσεις να επικρατήσουν με επιτυχία στο υδρόβιο περιβάλλον.

Λίπος

Κάτω από το δέρμα των κητωδών και των πτερυγιόποδων υπάρχει ένα παχύ στρώμα λίπους. Το λίπος αυτό:
Λειτουργεί ως θερμομόνωση, προκειμένου να τα κρατάει ζεστά.
Λειτουργεί ως αποθήκη τροφίμων, παρέχοντας την απαραίτητη ενέργεια όταν το φαγητό σπανίζει.
Λειτουργεί ως σωσίβιο, αφού είναι ελαφρύτερο από το νερό. Οι μεγάλες ποσότητες λίπους επιτρέπουν στα ζώα να επιπλέουν εύκολα στη θάλασσα.
Βοηθάει ώστε το σχήμα τους να είναι ατρακτοειδές και στρογγυλεμένο, άρα και πιο υδροδυναμικό.


Το λίπος προστατεύει τον θαλάσσιο ελέφαντα από το κρύο

Τρίχωμα

Για να προστατεύονται από το κρύο τα πτερυγιόποδα δεν έχουν μόνο λίπος αλλά και πυκνό τρίχωμα. Το λίπος τα προστατεύει από το κρύο της θάλασσας και το τρίχωμα από το κρύο της στεριάς.

Τα μικρά γεννιούνται στη στεριά, δεν έχουν λίπος και παραμένουν ζεστά με το μακρύ τρίχωμα που διαθέτουν. Σταδιακά, όσο θηλάζουν το λιπαρό γάλα της μητέρας τους, αποκτούν στρώμα λίπους κάτω από το δέρμα και «αντικαθιστούν» το μακρύ τρίχωμα με άλλο, κατάλληλο για τη ζωή στη θάλασσα.


Νεογέννητη μεσογειακή φώκια με μακρύ τρίχωμα

Τα περισσότερα πτερυγιόποδα αλλάζουν κάθε χρόνο το φθαρμένο ή κατεστραμμένο τρίχωμά τους με καινούργιο. Η διαδικασία αυτή, που στους ανθρώπους συμβαίνει συνεχώς και όχι μια συγκεκριμένη εποχή, διαρκεί από μερικές ημέρες έως και έναν μήνα. Κάποια είδη μάλιστα (π.χ. ο θαλάσσιος ελέφαντας) όταν αλλάζουν τρίχωμα βγαίνουν στην παραλία και παραμένουν εκεί μέχρι να ολοκληρωθεί η διαδικασία. Το διάστημα αυτό ούτε τρώνε ούτε πίνουν νερό.

Τα κητώδη, από την άλλη πλευρά, είναι τα μόνα θηλαστικά που δεν έχουν σχεδόν καθόλου τρίχωμα (εκτός από υποτυπώδη μουστάκια ή φρύδια σε κάποια είδη φάλαινας). Πιθανολογείται ότι οι στεριανοί πρόγονοί τους είχαν τρίχωμα, όμως σταδιακά εξαφανίστηκε για να μειώσει την αντίσταση του σώματός τους στο νερό.

Δόντια

Τα πτερυγιόποδα και τα οδοντοκήτη έχουν δόντια όπως και εμείς αλλά δε μασάνε την τροφή τους. Με τα δόντια αρπάζουν και δαγκώνουν το θήραμα και στη συνέχεια το καταπίνουν ολόκληρο.



Οι φάλαινες δεν έχουν δόντια αλλά φαλαίνια (μπαλένες). Οι μπαλένες είναι ελάσματα φτιαγμένα από κερατίνη, την ίδια ουσία που φτιάχνει τα μαλλιά και τα νύχια μας. Μεγαλώνουν σε σειρές στην επάνω σιαγόνα και βοηθούν τα ζώα να συλλέγουν μικροσκοπικού μεγέθους τροφή σε τεράστιες ποσότητες.


Μια φάλαινα μπορεί να έχει μέχρι και 600 μπαλένες στο στόμα της!

Οι μπαλένες λειτουργούν όπως το σουρωτήρι για τα μακαρόνια, φιλτράροντας μικρά ζώα από το νερό:


Αναπνοή

Τα θαλάσσια θηλαστικά έχουν πνεύμονες και συνεπώς χρειάζεται να αναδύονται συχνά στην επιφάνεια της θάλασσας για να αναπνεύσουν.

Στα κητώδη η αναπνευστική οπή (δηλαδή τα ρουθούνια τους) βρίσκεται στην κορυφή του κεφαλιού και ονομάζεται φυσητήρας. Με αυτόν τον τρόπο μετακινούνται πιο εύκολα στο νερό, καθώς για να αναπνεύσουν δε χρειάζεται να βγάλουν έξω παρά μόνο το πάνω μέρος του κεφαλιού τους.


Τα οδοντοκήτη (π.χ. δελφίνια, φυσητήρας) έχουν μία μόνο εμφανή αναπνευστική οπή, η οποία λίγο βαθύτερα χωρίζεται σε δυο ρουθούνια


Τα μυστακοκήτη (δηλαδή οι φάλαινες) διαθέτουν δύο εμφανή ρουθούνια

Όταν αναδύονται στην επιφάνεια εκπνέουν τον αέρα που έχουν στους πνεύμονες με μεγάλη πίεση. Σε περιοχές με χαμηλή θερμοκρασία μαζί με τον αέρα εκτοξεύεται και η υγρασία που υπάρχει στους πνεύμονες, σχηματίζοντας έναν χαρακτηριστικό πίδακα νερού.

Τα πτερυγιόποδα έχουν τα ρουθούνια τους λίγο πιο πάνω από το στόμα, όπως ακριβώς και τα χερσαία θηλαστικά. Για να μην μπαίνει όμως νερό, όταν καταδύονται τα ρουθούνια κλείνουν σφιχτά με ειδικούς μυς.



Μερικά θαλάσσια θηλαστικά κρατούν την αναπνοή τους μέσα στη θάλασσα 3 ή και 5 λεπτά. Άλλα όμως, όπως ο φυσητήρας, ο ζιφιός ή ο θαλάσσιος ελέφαντας, μπορούν να αντέξουν περισσότερο από μία ώρα! Σε αυτό βοηθά και το γεγονός ότι οι χτύποι της καρδιάς τους μειώνονται πάρα πολύ, ακόμη και κάτω από το μισό.


Μουστάκια

Τα πτερυγιόποδα έχουν πολύ ευαίσθητα μουστάκια. Με αυτά ανιχνεύουν το θήραμά τους όταν η ορατότητα είναι πολύ περιορισμένη στον βυθό. Μελέτες έχουν δείξει πως η ευαισθησία που έχουν κάποιες φώκιες στα μουστάκια τους τη στιγμή που επιλέγουν την τροφή τους συγκρίνεται με την αίσθηση της αφής στα χερσαία θηλαστικά.

Τα κητώδη έχουν μόνο υπολειμματικά μουστάκια (ελάχιστες τρίχες), κυρίως όσο είναι νεογέννητα ή νεαρά.

Ακοή

Τα κητώδη έχουν πολύ καλή ακοή. Τα αφτιά τους, δύο μικροί δυσδιάκριτοι πόροι, κλείνουν όταν καταδύονται στη θάλασσα, προκειμένου να αποφευχθούν βλάβες από την αύξηση της πίεσης.


Ο ακουστικός πόρος βρίσκεται λίγο πίσω από το μάτι

Τα πτερυγιόποδα έχουν πολύ καλή ακοή και μέσα και έξω από το νερό. Τα αφτιά τους είναι πιο ευδιάκριτα από ό,τι στα κητώδη. Οι γνήσιες φώκιες έχουν μικρές οπές, ενώ οι ωταρίδες διαθέτουν εξωτερικά πτερύγια.

Όραση

Τα μάτια των κητωδών είναι σχετικά μικρά. Βρίσκονται στις πλευρές του κεφαλιού τους και δεν ερεθίζονται από το αλμυρό νερό όπως πολλές φορές συμβαίνει σε εμάς όταν κολυμπάμε με ανοιχτά μάτια στη θάλασσα. Κάποια είδη έχουν μειωμένη όραση, ωστόσο τη διαφορά την κάνουν τα δελφίνια: έχουν εξαιρετική όραση τόσο μέσα όσο και έξω από το νερό!

Τα πτερυγιόποδα στην ξηρά βλέπουν θολά. Τα μάτια τους είναι μεγάλα και τέλεια προσαρμοσμένα για τη ζωή στη θάλασσα, ακόμη και σε συνθήκες με λιγοστό φως. Μια ειδική βλέννα, μάλιστα, τα προστατεύει από την αλμυρότητα του νερού.

* Όταν οι φώκιες είναι στη στεριά η βλέννα αυτή προσδίδει στα μάτια τους μια υγρή εμφάνιση και τα κάνει να μοιάζουν σαν να είναι διαρκώς βουρκωμένα!

Ηχοεντοπισμός

Τα οδοντοκήτη έχουν την ικανότητα να προσανατολίζονται και να κατανοούν το περιβάλλον τους εκπέμποντας υπερήχους, οι οποίοι αντανακλώνται και επιστρέφουν σε αυτά όπως η ηχώ. Το φαινόμενο αυτό ονομάζεται ηχοεντοπισμός.

Η ηχώ που επιστρέφει δημιουργεί στον εγκέφαλό τους μια ηχητική εικόνα που τα βοηθά να αντιλαμβάνονται το μέγεθος, το σχήμα, την ταχύτητα, την απόσταση και την κατεύθυνση ενός πιθανού θηράματος ή κάποιου άλλου αντικειμένου.


Τα άλλα θαλάσσια θηλαστικά δε χρησιμοποιούν τον ηχοεντοπισμό. Στη στεριά αυτή η τεχνική χρησιμοποιείται από τις νυχτερίδες.


ΕΙΚΟΝΕΣ: hiveminer.com (1), thalassapedia.gr (2-4), podilato98.blogspot.com (5: sciencedirect.com, 6: english.turkcebilgi.com, 11: thalassapedia.gr), en.academic.ru (7), arkive.org (8), yachttime.gr (9), twojobraz.pl (10)

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Διαβάστηκαν περισσότερο την τελευταία εβδομάδα