18 Νοε 2022

Τα ουδέτερα σε -μα

Όμορφα και ανισοσύλλαβα

Αυτά τα ουσιαστικά, όπως όλα τα ανισοσύλλαβα ουδέτερα, έχουν δύο θέματα:
Το ένα σχηματίζει τις όμοιες πτώσεις του ενικού: χρώμ-α
Το άλλο σχηματίζει τη γενική του ενικού και όλες τις πτώσεις του πληθυντικού: χρώματ-ος, χρώματ-α, χρωμάτ-ων

Χρώματα

Αυτό το δεύτερο θέμα χρησιμοποιείται κατά κανόνα και για τον σχηματισμό νέων (παράγωγων ή σύνθετων) λέξεων: χρωμ-⁠ο-⁠σαμπουάν, χρωματ-ίζω, χρωματ-⁠ο⁠-⁠πωλείο

Επίσης, στη γενική του πληθυντικού ο τόνος κατεβαίνει στην παραλήγουσα:

Ενικός αριθμός
Πληθυντικός αριθμός

το
του
το

χρώμα
χρώματος
χρώμα


τα
των
τα

χρώματα
χρωμάτων
χρώματα


Έτσι κλίνονται, μεταξύ άλλων, τα ουδέτερα:
  • άγγιγμα, άθλημα, αίμα, αίνιγμα
  • βήμα, γεύμα, γράμμα
  • δείγμα, δέρμα, δημοσίευμα
  • θέμα, θύμα, ίδρυμα
  • κέρμα, κλάμα, κτήμα, κύμα
  • μηχάνημα, νόμισμα, όχημα
  • πάτωμα, πείσμα, πρόβλημα
  • ρέμα, ρεύμα, ρόφημα
  • σήμα, στόμα, συγκρότημα, σύρμα
  • τέρμα, τμήμα, τρακάρισμα
  • ύφασμα, φράγμα
  • χρήμα, χώμα, ψέμα

Όλα τα σύνθετα που σχηματίζουν:
  • αγρό-κτημα
  • χαρτο-νόμισμα

Και μόνο (ή συνήθως) στον πληθυντικό:
  • απομνημονεύματα, απορρίμματα
  • βουτήματα, γεράματα, καμώματα
  • μικροκύματα, μικροπρά(γ)ματα
  • παντρολογήματα, τρεχάματα
  • χαιρετίσματα

Φράγμα

Παρατήρηση

Στα προπαροξύτονα, που είναι και τα περισσότερα, ο τόνος μετακινείται και αλλού: στη γενική του ενικού και στις όμοιες πτώσεις του πληθυντικού.

Ενικός αριθμός
Πληθυντικός αριθμός

το
του
το

μηχάνημα
μηχανήματος
μηχάνημα


τα
των
τα

μηχανήματα
μηχανημάτων
μηχανήματα


Αυτό όμως είναι αναμενόμενο, εφόσον οι συλλαβές πριν την προπαραλήγουσα δεν τονίζονται ποτέ:
  • το μηχάνημα → του μηχάνηματος μηχανήματος
  • το μηχάνημα → τα μηχάνηματα μηχανήματα

Γεωργικό μηχάνημα

Ειδική περίπτωση

Το γάλα δεν είναι θηλυκό, παρόλο που λήγει σε -α. Κλίνεται όπως τα ουδέτερα σε -μα:

Ενικός αριθμός
Πληθυντικός αριθμός

το
του
το

γάλα
γάλατος
γάλα


τα
των
τα

γάλατα
γαλάτων
γάλατα


Σε κάποιες εκφράσεις, ωστόσο, έχει καθιερωθεί η αρχαιόμορφη γενική γάλακτος: σοκολάτα γάλακτος  

Ορθογραφία

Πολλά από τα ουδέτερα σε -μα παράγονται από ρήματα. Αυτό, βέβαια, μας βοηθά και στην ορθογραφία:

1 Τα ουδέτερα από ρήματα που λήγουν σε «-⁠ίζω» κρατούν το γιώτα της κατάληξης:
  • βουρτσίζω → βούρτσισμα
  • μαυρίζω → μαύρισμα

Βούρτσισμα

Αυτό συμβαίνει και με τις εξαιρέσεις:
  • αθροίζω → άθροισμα

2 Τα ουδέτερα από ρήματα που λήγουν σε «-⁠ώνω» κρατούν το ωμέγα της κατάληξης:
  • κατορθώνω → κατόρθωμα
  • οργώνω → όργωμα

3 Τα ουδέτερα από ρήματα που λήγουν σε «-⁠πω», «-βω», «-φω», «-πτω» μετατρέπουν τα π, β, φ, πτ της κατάληξης σε μ:
  • βλέπω → βλέπμα βλέμμα
  • ράβω → ράβμα ράμμα
  • γράφω → γράφμα γράμμα
  • καλύπτω → κάλυπτμα κάλυμμα

4 Τα ουδέτερα από ρήματα της β΄ συζυγίας (-⁠ώ) κρατούν το ήτα που έχει η κατάληξη του αορίστου:
  • αδίκησα → αδίκημα
  • βοήθησα → βοήθημα
  • ξεκίνησα → ξεκίνημα

Και λίγη εξάσκηση

Πατήστε στην εικόνα και ελέγξτε τις γνώσεις σας:



ΜΕ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΑΠΟ: Γραμματική Ε΄-ΣΤ΄ Δημοτικού
ΕΙΚΟΝΕΣ: thedestinyformula.com, building.govt.nz, gonzalesequipment.com, allthingshair.com
ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ: inschool.gr

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Διαβάστηκαν περισσότερο την τελευταία εβδομάδα